ایثار

 

 

ایثار

ایثار یکی از عالی ترین کمالات و سجایای اخلاقی مجاهدانی ست که در راه حق به نبر و مبارزه مشغول هستند . حضرت علی علیه السلام فرمودند : من شیم الأبرار حمل النّفوس على الایثار. از خصلتهاى نیکوکارانست واداشتن نفسهاى خود بر ایثار، یعنى‏ برگزیدن دیگران بر خود و دادن چیزى بایشان با وجود حاجت خود بآن. شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غرر الحکم ج‏6 . در روایت شریف دیگری أَمِیرُ الْمُومِنِینَ (ع) فرمودند : الایثار أحسن الاحسان و أعلی مراتب الایمان‏ غررالحکم، ص 396. ایثار بهترین احسان و بالاترین مرتبه ایمان است . امیرمؤمنان توجه رزمندگان را به هفت حقیقت که در نیروى رزمى سپاه بسیار مؤثرند جلب میکند که یکی از مهمترینشان همین ایثار و از خودگذشتگی ست : تزول الجبال ولاتزل، عض على ناجذک، اعرالله جمجمتک، تد فى الارض قدمک، ارم ببصرک اقصى القوم، وغض بصرک، واعلم ان النصر من عندالله سبحانه . نهج البلاغه، خطبه 11.

1- کوهها اگر از جا کنده شود، تو ثابت و پابرجا باش.

2- روحیه رزمى خود را دوچندان کن.

3- خود را براى ایثار در پیشگاه خدا آماده کن.

4- پاى بر زمین استوار دار، و هرگز به فکر فرار نباش.

5- به آخرین صف دشمن چشم بدوز، تا بتوانى دشمن را تا آخرین نفر از میان بردارى.

6- هیبت دشمن را از نظر دور بدار.

7- و بدان که پیروزى از جانب خداى سبحان است. 

 

 اوج این صفت با ارزش و بالاترین مراتب آن در کربلا و در وجود سید الشهداء و یارانشان عینیت پیدا کرده بود . نکته‏اى که بس تأمل برانگیز است اینکه : اهل بیت علیهم السلام‏ ایثار و بخشش را حتى در سخت‏ترین شرایط زندگى از دست نمى‏دادند، چنان که نقل کرده‏اند : تهیدستى در روز عاشورا وقتى شنید جماعتى قابل توجه در وادى نینوا گرد آمده‏اند، به راه افتاد تا خود را به آنان رسانید، حضرت امام حسین از حال او پرسید؟ گفت : نیازمندم و شنیده‏ام مردمى بسیار در این محل گرد آمده‏اند، با خود گفتم : شاید از این گروه خیرى به من رسد، حضرت فرمود : همین جا بایست و پیش‏تر نرو، آنگاه به خیمه باز گشت و آنچه لازمه کمک بود در پارچه‏اى پیچید و به آن تهیدست داد و او نیز گرفت و شادمان بازگشت‏ . پیشواى شهیدان .

مقام ایثار

 قَالَ مُوسَى ع یَا رَبِّ أَرِنِی‏ دَرَجَاتِ‏ مُحَمَّدٍ وَ أُمَّتِهِ قَالَ یَا مُوسَى إِنَّکَ لَنْ تُطِیقَ ذَلِکَ وَ لَکِنْ أُرِیکَ مَنْزِلَةً مِنْ مَنَازِلِهِ جَلِیلَةً عَظِیمَةً فَضَّلْتُهُ بِهَا عَلَیْکَ وَ عَلَى جَمِیعِ خَلْقِی قَالَ فَکَشَفَ لَهُ عَنْ مَلَکُوتِ السَّمَاءِ فَنَظَرَ إِلَى مَنْزِلِهِ کَادَتْ تَتْلَفُ نَفْسُهُ مِنْ أَنْوَارِهَا وَ قُرْبِهَا مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ یَا رَبِّ بِمَا ذَا بَلَّغْتَهُ إِلَى هَذِهِ الْکَرَامَةِ قَالَ بِخُلُقٍ اخْتَصَصْتُهُ بِهِ مِنْ بَیْنِهِمْ وَ هُوَ الْإِیثَارُ یَا مُوسَى لَا یَأْتِینِی أَحَدٌ مِنْهُمْ قَدْ عَمِلَ بِهِ وَقْتاً مِنْ عُمُرٍ إِلَّا اسْتَحْیَیْتُ مِنْ مُحَاسَبَتِهِ وَ بَوَّأْتُهُ مِنْ جَنَّتِی حَیْثُ یَشَاء

حضرت موسى عرض کرد: بار الها، مراتب حضرت محمد (ص) و امّتش را بر من بنمایان! فرمود: اى موسى تو توان آن مقامات را ندارى، امّا من یک درجه والاى از آن‏ها را بر تو مى‏نمایانم که به خاطر همان مقام والا او را بر تو و بر جمیع خلایق برترى داده‏ام، مى‏گوید؛ آنگاه ملکوت آسمان گشوده شد، حضرت موسى نگریست، و چیزى نمانده بود که از شدت انوار و نزدیکى آنها به درگاه حق، از پا درآید، عرض کرد: بار خدایا، به چه وسیله او را به این عظمت رساندى؟ فرمود: به دلیل خلقى که ویژه او ساخته‏ام، و آن ایثار است، اى موسى کسى از ایشان نزد من نیاید که زمانى ایثار کرده باشد، مگر اینکه از محاسبه او شرم مى‏کنم و او را در هر جاى بهشت که بخواهد، جا مى‏دهم‏ ./ مجموعة ورام(تنبیه الخواطر)    ج‏1    173 بیان الإیثار ..... ص : 172

 

 

دو نوع ایثار

 

یک : ایثار مال

نقش ثروت خدیجه (س) در برپایى دین اسلام‏

در روز غربت پیغمبر (ص)، خدیجه (س) وزیر صادق پیغمبر (ص) بود و پیغمبر (ص) در کنار او آرامش مى‏یافت. با این که خدیجه (س) پیش از ازدواج با پیامبر (ص)، زنى ثروتمند بود، تمامى بیست میلیون دینار ثروت خود را در مسیر و راه پیغمبر هزینه کرد. ابن‏عباس در تفسیر آیه " وَ وَجَدَکَ عَائِلًا فَأَغْنَى‏ " ضحى: 8 . فرموده : خداوند مى‏گوید : خداوند تو را پیش قومت، فقیر یافت بى‏آن که مالى براى تو باشد، پس با مال خدیجه تو را بى‏نیاز کرد. پیغمبر نیز درتجلیل این‏ فداکارى فرمود: «مَا قَامَ وَ لَا اسْتَقَامَ دِینِى الَّا بِشَیْئَیْنَ: مَال خَدِیجهِ وَ سَیْفِ عَلِىِّ بْنِ ابِى‏طَالِبٍ» : این دین به مال خدیجه (س) و شمشیر على (ع) تا روز قیامت پا بر جا شد؛ یعنى پیغمبر (ص) ثواب مال خدیجه (س) را گذاشت کنار شمشیر على (ع). در پاسخ به این تلاش‏ها و یارى‏ها بود که پیغمبر (ص) خدیجه (س) را به پاداش خانه‏اى در بهشت بشارت داد، خانه‏اى از یک قطعه (از زبرجد) در بهشت که در آن رنج و ناآرامى نیست. «2» خدیجه (س) تمام سختى‏ها را همراه پیغمبر (ص) تحمّل کرد و تمام هزار شبانه‏روزى که حضرت (ص) در شعب ابى‏طالب حبس بود، این بانو خم به ابرو نیاورد. این زن، هزار شبانه‏روز، تشنه، گرسنه و پابرهنه در محاصره دشمن به سرآورد و در این مدّت، همیشه به پیامبر (ص) مى‏گفت: جان من فداى تو باد! . بحارالانوار، ج 16، ص 8.

 

نهایت ایثار

امیرالمؤمنین علیه السلام به خاطر پاره‏اى از امورش وارد مکه شد. در آن جا اعرابى را دید که به پرده کعبه آویخته، مى‏گوید: اى صاحب خانه! خانه، خانه توست و مهمان، مهمان تو، براى هر مهمانى از سوى مهماندارش‏ وسیله پذیرایى مهیاست، امشب پذیرایى از سوى خودت را نسبت به من آمرزش قرار ده. امیرالمؤمنین علیه السلام به یارانش فرمود: آیا سخن این اعرابى را نمى‏شنوید؟ گفتند: آرى، فرمود: خدا بزرگوارتر از این است که مهمانش را از پیشگاهش دست خالى برگرداند! چون شب دوم شد او را آویخته به همان رکن دید که مى‏گوید: اى عزیز در عزتت! عزیزتر از تو در عزتت نیست، مرا به عزّ عزتت در عزتى عزیز بدار که احدى نداند آن عزت چگونه است! به تو روى مى‏آورم و به تو توسّل مى‏جویم. به حق محمّد و آل محمّد بر تو، چیزى به من عطا کن که غیر تو آن را به من عطا نکند و آن چیز را از من بگردان که غیر تو آن را برنگرداند. راوى گوید: امیرالمؤمنین علیه السلام به یارانش فرمود: به خدا سوگند! این جملات نام بزرگ‏تر خدا به لغت سریانى است. حبیبم رسول خدا صلى الله علیه و آله مرا به آن خبر داده است. امشب این عرب از خدا درخواست بهشت کرد، پس به او عطا فرمود و درخواست برگرداندن آتش دوزخ از خود کرد، پس خدا آتش را از او برگردانید! هنگامى که شب سوم شد باز او را آویخته به همان رکن خانه دید که مى‏گوید: اى خدایى که مکانى او را در برنمى‏گیرد و هیچ مکانى از او خالى نیست، آنکه بدون کیفیت بوده است؛ به این عرب چهار هزار درهم روزى فرما امیرالمؤمنین علیه السلام پیش آمده، فرمود: اى عرب! از خدا پذیرایى خواستى، تو را پذیرایى کرد؛ بهشت طلبیدى، به تو عنایت نمود؛ بازگردانیدن آتش خواستى، از تو بازگردانید؛ امشب از او درخواست چهار هزار درهم دارى؟ عرب گفت: کیستى؟ فرمود: من على بن ابى طالب هستم، عرب گفت: به خدا سوگند تو مطلوب منى و رفع نیازم به دست توست، حضرت فرمود: اى اعرابى! بخواه، عرب گفت: هزار درهم براى مهریه مى‏خواهم و هزار درهم براى اداى قرضم و هزار درهم براى خریدن خانه و هزار درهم براى اداره امور زندگى‏ام، حضرت فرمود: اى عرب! انصاف در خواسته‏ات را رعایت کردى، هرگاه از مکه بیرون آمدى به مدینه رسول بیا و در آنجا از خانه من بپرس. عرب یک هفته در مکه ماند و سپس به جستجوى امیرالمؤمنین علیه السلام به مدینه آمد و فریاد مى‏زد: چه کسى مرا به خانه امیرالمؤمنین على راهنمایى مى‏کند؟ حسین بن على علیهما السلام از میان کودکان پاسخ داد: من تو را به خانه امیرالمؤمنین مى‏برم، من فرزند او حسین بن على هستم، عرب گفت: هان! پدرت کیست؟ گفت: امیرالمؤمنین على بن ابى طالب، پرسید: مادرت کیست؟ گفت: فاطمه زهرا سرور زنان جهانیان، گفت: جدّت کیست؟ فرمود: پیامبر خدا محمّد بن عبداللّه بن عبدالمطلب. گفت: جدّه‏ات کیست؟ فرمود: خدیجه دختر خویلد، گفت: برادرت کیست؟ فرمود: ابومحمّد حسن بن على، عرب گفت: سرتاسر دنیا را به دست آورده‏اى!! به سوى امیرالمؤمنین برو و به او بگو: اعرابى که رفع نیازش را در مکه ضمانت کرده‏اى کنار خانه ایستاده. حضرت امام حسین علیه السلام وارد خانه شده، گفت: پدرم! اعرابى که گمان مى‏کند در شهر مکه در ضمانت شما قرار گرفته است، کنار درب خانه ایستاده است. امیرالمؤمنین علیه السلام به حضرت فاطمه علیها السلام فرمود: غذایى نزد شما هست که این اعرابى بخورد؟ فاطمه علیها السلام گفت: نه. على علیه السلام لباس پوشید و از خانه‏ درآمد و فرمود: ابو عبداللّه سلمان فارسى را صدا کنید. چون سلمان آمد حضرت به او فرمود: اى ابا عبداللّه! باغى که پیامبر براى من غرس کرد براى فروش به تاجران عرضه کن. سلمان به بازار رفت و باغ را به دوازده هزار درهم فروخت امیرالمؤمنین علیه السلام مال را آماده کرد و اعرابى را فرا خواند، چهار هزار درهم جهت نیازش به او پرداخت و چهل درهم براى مخارجش. خبر عطاى على علیه السلام به نیازمندان مدینه رسید، آنان هم نزد امیرالمؤمنین علیه السلام اجتماع کردند. مردى از انصار به خانه حضرت زهرا علیها السلام رفت و این واقعه را به آن حضرت خبر داد، حضرت فرمود: خداوند براى راه رفتنت اجرت دهد. پس حضرت على علیه السلام نشسته بود و درهم‏ها در برابر حضرت ریخته شده بود تا اینکه یارانش جمع شدند، مشت‏مشت مى‏کرد و به تک‏تک مردان مى‏داد تا جایى که درهمى با او باقى نماند . المناقب: 2/ 114؛ بحار الأنوار: 41/ 50، باب 104، حدیث 2.

شعبى مى‏گوید: در زمان کودکى با همسالانم به منطقه رحبه رفتیم، در این هنگام مشاهده کردیم على علیه السلام بالاى انبوهى‏از طلا و نقره ایستاده و تازیانه در دست، مردم را به عقب مى‏راند. على علیه السلام سپس به سوى اموال بازگشت و اموال را بین مردم تقسیم کرد و چیزى از آنها را به خانه‏اش نبرد! من به سوى پدر برگشتم و گفتم: اى پدر! من امروز بهترین و یا نابخردترین مردم را مشاهده کردم! پدرم گفت: او کیست؟ گفتم: امیرالمؤمنین على علیه السلام را دیدم و ماجرا را براى پدر نقل کردم. پدرم گفت: اى‏ فرزند! تو بهترین مردم را دیده‏اى‏  ./ الغارات: 1/ 35

 

 

 

دو : ایثار جان

قرآن کریم درباره ایثار جان می فرماید : وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ . و از مردم کسى است که براى کسب خشنودى خدا، جان خود را مى‏فروشد و خداوند نسبت به بندگان مهربان است. بقره / 207 . ابن أبی الحدید که از علماى قرن هفتم اهل سنّت است، در شرح نهج البلاغه (شرح نهج البلاغه، ج 13، ص 262 ) خود آورده است: تمام مفسّران گفته‏اند این آیه درباره على بن ابى طالب علیه السلام نازل شده است که در لیلة

 

 

المبیت در بستر رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله خوابید. و این موضوع در حدى از تواتر است که جز کافر یا دیوانه آن را انکار نمى‏کند. مشرکانِ مکّه ، قرار گذاشتند از هر قبیله‏اى یک نفر را براى کشتن پیامبر صلى اللَّه علیه و آله انتخاب کنند و آن حضرت را دسته جمعى از بین ببرند تا بنى هاشم به خونخواهى او قیام نکنند و با این عمل از دعوت پیامبر راحت شوند . پیامبر صلى اللَّه علیه و آله از نقشه‏ى آنان با خبر شد و على علیه السلام براى اینکه پیامبر به سلامت از مکّه خارج شود، در بستر ایشان خوابید و این آیه در شأن آن حضرت نازل گردید.همین که على علیه السلام در آن شب خطرناک به جاى پیامبر خوابید، خداوند به دو فرشته‏ى خود، جبرئیل و میکائیل فرمود: کدامیک از شما حاضرید فداى دیگرى شوید؟! هیچکدام از آنها حاضر نشدند. خداوند فرمود: اینک مشاهده کنید که چگونه على بن ابى طالب علیهما السلام حاضر است جان خود را فداى رسول خدا کند.

از جان‏ گذشته‏ایم و به جانان رسیده‏ایم‏		از درد رسته‏ایم و به درمان رسیده‏ایم‏
ما را به سر توقع سامان خویش نیست‏		کز سر گذشته‏ایم و به سامان رسیده‏ایم‏