توکل

 

توکل 

 

امام حسین علیه السلام از همان آغاز حرکت و قیام تکیه گاهی جز خدا نداشتند . از کسی جز خداوند کمک نگرفت . امام حسین علیه السلام به خدای خودش اعتماد داشت و نتیجه این اعتماد را هم دریافت نمود . حضرت حق تنها منبع و ذخیره ای بود که حسین علیه السلام روی آن حساب می کرد ؛ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُه ؛ طلاق / 3 . گاهی روضه خوانها می گویند امام بر نیزه تکیه کرد ؛ ولی بهتر است گفته شود که حضرت سید الشهداء تنها توجه و تکیه اش به خداوند متعال بود . امام حسین علیه السلام بر هیچ و کس و هیچ چیزی جز خدا اعتماد نکرد .

تکیه بر تقوا و دانش در طریقت کافریست      راهرو گر صد هنر دارد توکل بایدش

سید الشهداء حقیقت قرآن است . آیات الهی در وجود ایشان متجلی بود . یکی از مصادیق " مَن تَوَکَّل " های قرآن بدون شک ایشان بود .  

حقیقت توکل علاوه بر اینکه در حادثه کربلا عینیت یافت ؛ در کلمات امام حسین هم متجلی بود . امام حسین در وصیت نامه ای که به دست محمد حنفیه در مدینه داد بعد از آنکه از قیام خود برای احیای دین و حرکت

وَ ما تَوْفِیقِی إِلاَّ بِاللَّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ إِلَیْهِ أُنِیبُ ، توفیقى براى من نیست، (از این روى) بر او توکّل کرده‏ام و به سوى او بازگشته‏ام . هود / 88

 

توکل چیست ؟

رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم از امین وحى جبرئیل پرسید توکّل بر خدا چیست؟ جبرئیل گفت: العِلمُ بِأنَّ المَخلُوقَ لَایَضُرُّ وَلَا یَنْفَعُ، وَلَا یُعطِى وَلَا یَمنَعُ، وَإستِعمَالُ الیَأْس مِنَ الخَلقِ. فَإذَا کانَ العَبدُ کَذلک لَم یَعمَل لِأحدٍ سِوَى اللَّهِ، وَلَم یَرْجُ وَلَم یَخفْ سِوَى اللَّهِ، وَلَم یَطمَعْ فِى أحَدِ سِوَى اللَّهِ فَهذا هُوَ التَّوکُّلُ‏ . آگاهى به این که مخلوق زیان و سود نمى‏زند و عطا و منع به دست او نیست و ناامید بودن از همه‏ى خلق. چون عبد این چنین باشد براى احدى جز خدا نمى‏کوشد، و به احدى امید نمى‏بندد، و از کسى نمى‏ترسد جز خدا، و طمع در کسى نمى‏کند جز خدا، این است توکل. ؛ بحار الانوار: 68/ 138

چه زیبا فیض کاشانی توکل را به نظم در آورده است :

 ندارم خان و مانی حسبی الله                           نخواهم آب و نانی حسبی الله

من از کون و مکان بیزار گشتم                         شدم در لامکانی حسبی الله

جهانرا خط بیزاری کشیدم                          چو خود گشتم جهانی حسبی الله

بستی طرفی از جان و نه از دل                  نه دل خواهم نه جانی حسبی الله

مرا جانان پسند آمد نخواهم                        نه اینی و نه آنی حسبی الله

نمیگیرم چو در دست من آمد                      بموی او جهانی حسبی الله

در این آتش خوشم رضوان میارا                  برای من جنانی حسبی الله

نعیم آتش عشقش مرا بس                          بهشت جاودانی حسبی الله

چو یار آمد ز در خاموش شو فیض                     عیان شد هر بیانی حسبی الله

 

 

 

 

 

بجاست حالا که سخن از توکل به میان آمد ؛ از چند زاویه به این مسئله با ارزش نظر بیندازیم و آن را مورد بررسی قرار دهیم :

 

یک : توکل یکی از چهار پایه ایمان

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ص‏ الْإِیمَانُ أَرْبَعَةُ أَرْکَانٍ‏ الرِّضَا بِقَضَاءِ اللَّهِ وَ التَّوَکُّلُ عَلَى اللَّهِ وَ تَفْوِیضُ الْأَمْرِ إِلَى اللَّهِ وَ التَّسْلِیمُ لِأَمْرِ اللَّه‏ . امیر المؤمنین صلوات اللَّه علیه فرمود: ایمان از چهار پایه مرکب است: 1- راضى بودن بقضاء خدا 2- توکل بر خدا 3- واگذاردن امر بخدا 4- تسلیم امر خدا بودن. الکافی    ج‏2    56      

 

ایمان و توکل بالای آیت الله بروجردی

امام خمینی نامه ای برای اقای فلسفی ( واعظ شهیر ) نوشتند ( متن نامه : آیت الله اصفهانی و مرحوم آیت الله قمی - قدس سرهما - به تجار و بازرگانان مراجعه می کردند و شرح احتیاج حوزه های علمیه را می دادند اقدام در این امر کنند. و از طرفی کسی که دلسوز به حال ایشان و حوزه های علمیه باشد کمتر یافت می شود. این امور دست به هم داده است و موجب شده است که این سنگر را نیز خدای نخواسته از دست بدهیم . اکنون معظم له از چند ماه به این طرف مبالغی مقروض شده اند، چه برای نان نجف وسامره و چه برای شهریه قم و اصفهان و گاهی مشهد و جاهای دیگر. و بالجمله مخارج مرحوم سید - رحمه الله - مع الاضافه علی الظاهر به گردن ایشان آمده و همان توقعات هست و وجوه برای ایشان نمی رسد و حیف و میل می شود. البته می دانید کانون وجوه ،تهران است و تهران را از قراری که بعضی می گفتند در صد، هشتاد از وجوه کلیه ایران مربوط به آن است و جنابعالی را عموم طبقات می شناسند و زبان گویای شما در نوع موثراست . لکن صرف منبر فایده ندارد. این مطلب یک مجمع خصوصی لازم دارد که ازتجار محترم خیرخواه و با کمک و مساعدت امثال آقای حاج میرزا علینقی کاشانی وآقای شالچی و آقای خسروشاهی و آقای بازرگان و آقای مصطفوی و هر که صلاح می دانید مطلب را به طور وافی تذکر دهید بلکه بتوانند اولا قروض ایشان را به فوریت اداکنند و ثانیا به طور اساسی یک تعهدی بکنند که مرتبا در هر ماه هر کس به مقدار مقدورمساعدت کند و اگر جزئی تسامحی شود می ترسم امر به جایی منجر شود که موجب تاسف و تاثر شود و نتیجه نداشته باشد. والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته . روح الله الموسوی الخمینی  .../ جلد اول صحیفه نور  - صفحه 24  ) اقای فلسفی امد قم پیش ایت الله بروجردی تا از ایشان اجازه بگیرد . نامه امام را به ایشان دادند . اقای بروجردی بعد از خواندن نامه فرمودند : ۷۵ سال از عمرم می گذرد . یکبار هم در طول این مدت از تکیه بر خدا دست برنداشته ام . و خدا هم یکبار هم مرا لنگ نگذاشته است . مرا از در خانه خدا به در خانه چند تاجر مبرید . اقای فلسفی از ایشان خداحافظی کرد . فردا صبح اقای فلسفی قبل از بازگشت به تهران برای خدا حافظی پیش ایت الله بروجردی امد . به ایشان عرض کرد : اقا برای مشکل چه کردید ؟ ایشان فرمود : من حلال مشکلات نیستم حلال مشکلات کسی دیگر است .. دیشب یک تاجر کویتی امد به ما وجوهاتش را داد و مبلغ وجوهاتش به اندازه ۳ ماه شهریه طلاب بود .

دو : توکل ؛ مانع نفوذ شیطان

امام صادق علیه السلام مى‏فرماید: ابلیس گفت: پنج کس است که مرا بر آنها تسلطى نیست و دیگر مردمان در قبضه‏ى قدرت من هستند:مَنِ اعتَصَمَ بِاللَّهِ عَن نیّةٍ صَادِقَةٍ وَاتَّکَلَ عَلَیهِ فِى جَمیعِ أُمورِهِ، وَمَن کَثُر تَسبیحَه فى لَیلِه وَنَهارِهِ، وَمَن رَضِىَ لِأخیهِ المُؤمِنِ مَا یَرضاهُ لِنَفسِهِ، ومَن لَم یَجْزَعْ عَلَى المُصیبَةِ حِینَ تُصیبُه، ومَن رَضِىَ بِما قَسَّم اللَّهُ لَه وَلَم یَهْتَمَّ لِرِزْقِه‏ . کسى که از روى نیت صادقه به خدا تمسک جوید و در همه‏ى امورش بر خدا توکل نماید و تسبیحش در شب و روز زیاد باشد و براى برادر مؤمنش آنچه را براى خود مى‏پسندد بپسندد و بر مصیبت چون به او رسد بى‏تابى ننماید و به آنچه خدا از روزى، نصیب او نموده، راضى باشد و براى روزى خود تن به زحمت و رنج غیرمتعارف ندهد. بحار الانوار: 90/ 177

حمّاد بن عثمان از قول امام جعفر صادق(درود خدا بر ایشان باد)  نقل می‌کنه که مردی امد خدمت حضرت رسول (صلوات خدا بر ایشان و خاندانشان) و گفت: یا رسول الله بدهکاری و وسوسه شیطان بر من غلبه کرده، چه کنم؟ حضرت فرمودند: بگو « توکّلتُ علی الحیّ الّذی لایموت و الحمدلله الذی لم یتّخذ صاحبةً و لا ولداً و لم یکن له شریکٌ فی الملک و لم یکن له ولیٌ من الذلّ و کبّره تکبیراً». مرد دستور را گرفت و در برابر خواست خدا صبر پیشه کرد تا ببیند چه میشود ، بعد از ایّامی که نبی مکرم اسلام(صلوات خدا بر ایشان و خاندانشان) آن مرد را دیدند صدایش کردند و پرسیدند چه می‌کنی ؟ گفت : دستورتان را اجرا کردم و این ذکر  را گفتم در نتیجه خدا قرضم را ادا کرد و وسوسه شیطان را از قلبم برد

سه : اندازه توکل

عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ قالَ: سَأَلْتُ الرِّضا علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِداکَ ما حَدُّ التَّوَکُّلِ؟ فَقالَ لى: انْ لا تَخافَ مَعَ اللّهِ احَداً . حسن بن جهم مى‏گوید: به حضرت رضا علیه السلام عرضه داشتم: فدایت شوم، اندازه توکل چیست؟ فرمود: با تکیه بر خدا و با معیّت با حضرت او از احدى در هیچ امرى نترسى ./ عیون اخبار الرضا: 2/ 49، باب 31، حدیث‏

نترسیدن خلیل الله با اعتماد و تکیه بر خداوند

یکى از بهترین نمونه هاى اعتماد و توکل بر خدا، حضرت ابراهیم خلیل الرحمن (علیه السلام ) است که در آن شرایط حساس به پروردگار خود اعتماد نمود؛ آنگاه که بت پرستان تصمیم گرفتند او را در میان آتش ‍ بسوزانند و از بین ببرند. قرآن کریم جریان را چنین بازگو مى کند: قالُوا حَرِّقُوهُ وَ انْصُرُوا آلِهَتَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ فاعِلِینَ ./ گفتند: او را بسوزانید و خدایان خود را یارى کنید، اگر کارى از شما ساخته است .انبیاء / 68 . آنقدر براى جمع آورى هیزم کوشش مى کردند و به آن اهمیت مى دادند که مرحوم طبرسى مى نویسد : حتى اءن الرجل منهم لیمرض فیوصى بکذا و کذا من ماله ، فیشترى به  حطب و حتى اءن المراءه لتغزل ، فتشترى به حطبا ؛ کسانى که بیمار بودند و به زنده بودن خود امید نداشتند، وصیت مى کردند که مقدارى از مالشان را هیزم بخرند تا ابراهیم را بسوزانند و حتى برخى از زنان که کارشان پشم ریسى بود، از درآمد آن هیزم تهیه مى کردند . فخر رازى مى نویسد : حتى ان المراءه ، لو مرضت قالت : ان عافانى الله لاءجعلن حطبا لابراهیم و نقلوا له الحطب على الدواب اءربعین یوما ؛ اگر زنى مریض مى شد، نذر مى کرد چنانچه شفا یابد، مقدارى هیزم براى سوزاندن ابراهیم تهیه نماید . به هر حال تا آنجا که توان داشتند، هیزم روى هم انباشتند و آنگاه که هیزم ها را آتش زدند و خواستند حضرت ابراهیم را در میان آتش بیفکند، از شدت حرارت نمى توانستند نزدیک آتش بروند تا اینکه شیطان منجنیقى براى آنان ساخت و ابراهیم را بر بالاى آن نهادند و او را داخل آتش پرتاب کردند.
امام صادق (علیه السلام ) مى فرماید : لما اجلس ابراهیم فى المنجنیق و اءرادوا ان یرموا به فى النار، اءتاه جبرائیل فقال : السلام علیک یا ابراهیم و رحمه الله و برکاته ، الک حاجه ؟ فقال : اءما الیک فلا؛ فقال جبرئیل فاسئل ربک ؛ فقال : حسبى من سؤ الى علمه بحالى  ؛ وقتى که ابراهیم را بالاى منجنیق گذاشتند و مى خواستند او را در آتش ‍ بیفکند، جبرئیل به ملاقاتش آمد و پس از سلام گفت : آیا نیازى دارى که به تو کمک کنم ؟ حضرت فرمود: آرى ، اما به تو نه ! جبرئیل به حضرت ابراهیم پیشنهاد کرد (حال که از من کمک نمى طلبى ) پس از خدا نیازت را بخواه ! ابراهیم گفت : همین مقدار که از حال من آگاه است ، کافى است . و سرانجام براى اینکه کار خود را به خدا واگذاشت و به او اعتماد کرد، آتش ‍ بر او گلستان شد و خداوند در ادامه این داستان مى فرماید : قلنا یا نار کونى بردا و سلاما على ابراهیم
و ما گفتیم : اى آتش ! بر ابراهیم سرد و سالم باش ؛ انبیاء / 106 . صاحب علل الشرایع مى فرماید: لو لم یقل سلاما  لاءهلکه بردها ؛
اگر خداى متعال به آتش نمى فرمود: بر ابراهیم سالم باش ! و تنها مى فرمود: سرد باش ، جان ابراهیم از سرما به خطر مى افتاد. آرى کسى که تا این حد بر خدا توکل کند، دیگر ترسی از غیر حق به دلش راه پیدا نمی کند و  خداوند متعال نیز او را از گرفتارى ها و سختى ها نجات مى دهد و آتش را براى او تبدیل به گلستان مى کند.

چهار : توکل یکی از چهار خصلت دوستان خدا

 قال رسول اللَّه صلّى اللَّه علیه و آله: أربع‏ لا یعطیهنّ‏ اللَّه إلّا من یحبّه، الصّمت و هو أوّل العبادة، و التّوکّل على اللَّه، و التّواضع، و الزّهد فی الدّنیا. پیامبر خدا (ص) فرمود: چهار خصلت است که خداوند آن را تنها به کسى عطا مى‏کند که او را دوست دارد : سکوت که مبدء عبادت است، و توکّل بر خدا، و فروتنى، و بى‏رغبتى به دنیا . جامع السعادات 1/ 359