شهامت و شجاعت

 

 

 

شهامت و شجاعت

 

شهامت و شجاعت یکی از کرامت های انسانی در نهضت امام حسین علیه السلام بود . آن گاه که حر مسیر را بر آن حضرت بست و او را تهدید کرد در پاسخ حر فرمود : " افبالموت تخوفنی " ؟ آیا مرا از مرگ می ترسانی ؟! من بسوی مرگ خواهم رفت که مرگ برای جوانمرد ننگ نیست آنگاه که او معتقد به اسلام و هدفش باشد . من جانم را در طبق اخلاص می گذارم . و دست از زندگی می شویم  تا در جنگی سخت با دشمن بس بزرگ مواجه شوم . من اگر زنده بمانم پشیمانی ندارم و اگر بمیرم ناراحتی ندارم . ولی برای تو همین بس که چنین زندگی ذلت بار و ننگی را سپری نمایی . بحار ج 44 ص 374

شجاعت در کلمات امام موج می زند . و البته ایشان این شجاعت و دلیری را هم به اصحابشان منتقل کرده بودند . و البته این شجاعتی هم که ما در سیره امام حسین میبینیم از رسول خدا به ایشان ارث رسیده است چون امیرالمؤمنین علیه السلام‏ فرمودند که :کان رسول اللّه صلى الله علیه و آله أشجع‏ الناس . شجاع ترین مردم رسول خدا بود .
بحار الانوار: 16/ 232

 

 

 

مقاومت و شجاعت در برابر دشمنان خدا یکی از اوصاف مومنان در قرآن کریم است : یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْکافِرِینَ یُجاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ لا یَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ . اى کسانى که ایمان آورده‏اید هر کس از شما از آئین خود باز گردد (به خدا زیانى نمى‏رساند) خداوند در آینده جمعیتى را مى‏آورد، که آنها را دوست دارد و آنها (نیز) او را دوست دارند، در برابر مؤمنان متواضع و در برابر کافران نیرومندند، آنها در راه خدا جهاد میکنند و از سرزنش کنندگان هراسى ندارند. این فضل خدا است که بهر کس بخواهد (و شایسته ببیند) مى‏دهد و (فضل) خدا وسیع و خداوند داناست . مائده / 54 . مومنان در مقابل دشمن ضعفی از خود نشان نمی دهند و با کمال جسارت و شجاعت در مقابل آنها می ایستند .

 

انواع شجاعت

 

یک : شجاعت در برخورد با منکرات و زشتیها

قرآن کریم درباره ابراهیم خلیل می فرماید : إِذْ قالَ لِأَبیهِ وَ قَوْمِهِ ما هذِهِ التَّماثیلُ الَّتى أَنْتُمْ لَها عاکِفُونَ» (انبیاء/ 52) هنگامى که با پدرش (یعنى عمویش) و با قومش گفت: این مجسمه‏هاى بى‏روح و بتهاى بى‏اثر چیست که شما به خدایى مى‏پرستید و بر آن عمرى متوقف شده‏اید؟ ابراهیم در ادامه گفت: «وَ تَاللَّهِ لَأَکیدَنَ‏ أَصْنامَکُمْ بَعْدَ أَنْ تُوَلُّوا مُدْبِرینَ» (انبیاء/ 57) و به خدا قسم که من این بتهاى شما را چاره‏اى کنم (و با هر تدبیرى توانم درهم مى‏شکنم) بعد از آنکه شما (براى تفرج و رسوم عید به صحرا روید و از بتخانه) روى گردانید . «فَجَعَلَهُمْ جُذاذاً إِلَّا کَبیراً لَهُمْ لَعَلَّهُمْ إِلَیْهِ یَرْجِعُونَ» (انبیاء/ 58) (در آن موقع به بتخانه شد) و همه بتها را درهم شکست به جز بت بزرگ آنها را تا (در مقام شکایت) به او رجوع کنند . یکروز که شهر خلوت بود تبر را دست گرفت و رفت توى بتکده همه بتها را قطعه قطعه کرد. «إِلَّا کَبیراً لَهُمْ» به بت بزرگ کارى نداشت. تبر را انداخت به گردن بت بزرگ و بیرون آمد . وقتی اهالی شهر برگشتند دیدند که: عجب همه بت‏ها قطعه قطعه شده‏اند! «قالُوا مَنْ فَعَلَ هذا بِآلِهَتِنا إِنَّهُ لَمِنَ الظَّالِمینَ» (انبیاء/ 59) قوم ابراهیم گفتند: کسى که چنین کارى با خدایان ما کرده همانا بسیار ستمکار است . «قالُوا سَمِعْنا فَتًى یَذْکُرُهُمْ یُقالُ لَهُ إِبْراهیمُ» (انبیاء/ 60) (آنان که لعن بتان را از ابراهیم شنیده بودند) گفتند که ما جوانى ابراهیم نام را شنیده‏ایم که بتان را (به بدى و زشتى) یاد مى‏کرد. «قالُوا فَأْتُوا بِهِ عَلى أَعْیُنِ النَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَشْهَدُونَ» (انبیاء/ 61) قوم گفتند: او را حاضر سازید در حضور جماعت تا بر این کار او گواهى دهند. «قالُوا أَ أَنْتَ فَعَلْتَ هذا بِآلِهَتِنا یا إِبْراهیمُ» (انبیاء/ 62) گفتند: ابراهیم! تو بت‏ها را شکستى؟ «قالَ بَلْ فَعَلَهُ کَبیرُهُمْ هذا فَسْئَلُوهُمْ إِنْ کانُوا یَنْطِقُونَ» (انبیاء/ 63) ابراهیم (در مقام احتجاج) گفت: بلکه این کار را بزرگ آنها کرده است، شما از این بتان سؤال کنید اگر سخن مى‏گویند. «ثُمَّ نُکِسُوا عَلى رُؤُسِهِمْ لَقَدْ عَلِمْتَ ما هؤُلاءِ یَنْطِقُونَ» (انبیاء/ 65) و سپس همه سر به زیر شدند و گفتند: تو مى‏دانى که این بتان را نطق و گویایى نیست. «قالَ أَ فَتَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا یَنْفَعُکُمْ شَیْئاً وَ لا یَضُرُّکُمْ» (انبیاء/ 66) ابراهیم گفت: پس چرا خدا را (که هر نفعى به دست اوست) رها کرده و بتهایى را مى‏پرستید که هیچ نفع و ضررى براى شما ندارند؟ . بعد فرمود: «أُفٍّ لَکُمْ وَ لِما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَ فَلا تَعْقِلُونَ» (انبیاء/ 67) اف بر شما و بر آنچه به جز خداى یکتا مى‏پرستید، آیا شما عقل خود را هیچ کار نمى‏بندید؟ این شجاعت را مى‏بینید! ابراهیم تنهایى در مقابل مردمى که همه بت پرستند ، یک جوان و این همه شجاعت !!

 

 

دو : شجاعت در تبالیغ دین

 

الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللَّهِ وَ یَخْشَوْنَهُ وَ لا یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلاَّ اللَّهَ وَ کَفى‏ بِاللَّهِ حَسِیباً . (پیامبران پیشین) کسانى بودند که تبلیغ رسالتهاى الهى مى‏کردند و (تنها) از او مى‏ترسیدند و از هیچکس جز خدا واهمه نداشتند، و همین بس که خداوند حسابگر (و پاداش دهنده اعمال آنها) است. احزاب / 39

طبق این آیه شریفه موفقیت در تبلیغ دین شرایطی دارد :

 

الف: تداوم تبلیغ. «یُبَلِّغُونَ»

ب: تقوا در عمل. «یَخْشَوْنَهُ»

 ج: شجاعت و قاطعیّت. «وَ لا یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلَّا اللَّهَ»

 د: توکّل به خدا. «وَ کَفى‏ بِاللَّهِ حَسِیبا "

شجاعت‏ در ابلاغ وحى‏

اهل مکه در برابر پیامبر و قرآن موضعى بسیار سخت گرفتند، از هیچ آزار و ظلمى نسبت به پیامبر و یاران وفادارش دریغ نداشتند، مى‏کشتند، مى‏بستند، شکنجه مى‏کردند، تبعید مى‏نمودند، به غارت اموال مسلمان شده‏ها مى‏پرداختند، محاصره اقتصادى مى‏کردند، و در گوش مسافران و زائران حرم خدا پنبه مى‏گذاشتند تا قرآن را از زبان پیامبر نشنوند! در این غوغاى عجیب و طوفان همه جانبه سوره مبارکه الرحمن نازل شد، پیامبر رو به یاران کرد و فرمود: کدام یک از شما این سوره را به گوش رؤساى‏ مکه مى‏رساند؟ حاضران که از آزار و شکنجه‏هاى سران مکه بیمناک بودند و جان خود را در این زمینه در خطر مى‏دیدند سکوت کردند، عبدالله‏بن‏مسعود که در آن زمان سنین جوانى را پشت سر مى‏گذاشت برخاست و عرضه داشت: اى پیامبر الهى اى فرستاده خدا من این سوره را بر آنان قرائت مى‏کنم، او با جثه کوچک و بدن ضعیفش نزد سران قریش آمد در حالى که کنار کعبه جمع بودند، با کمال شجاعت و به هدف ابلاغ حق قرائت سوره الرحمن را شروع کرد، ابوجهل که نسبتاً از قدرت جسمانى و جرأت و جسارت برخوردار بود، از جاى برخاست و چنان سیلى محکمى به صورت عبدالله زد که گوشش پاره و خون جارى شد. عبدالله با همان حال به محضر مبارک رسول خدا آمد، پیامبر با دیدن وضع قارى قرآن و مبلغ وحى ناراحت شد، سر به زیر انداخت و در غصه و اندوه قرار گرفت. در این هنگام امین وحى نازل شد در حالى که شاد و مسرور بود، پیامبر به او فرمود: چرا مسرورى در حالى که پسر مسعود ناراحت و نالان است؟ جبرئیل گفت: به زودى دلیل آن را خواهى دانست. از این داستان مدتى گذشت، زمانى که مؤمنان در جنگ بدر به پیروزى رسیدند عبدالله‏بن‏مسعود در میان جنازه‏هاى دشمن مى‏گشت، بناگاه چشمش به ابوجهل افتاد در حالى که لحظات آخر عمرش را سپرى مى‏کرد، عبدالله روى سینه او نشست هنگامى که چشم ابوجهل به او افتاد، گفت: اى چوپان ناچیز بر جایگاه بلندى نشسته‏اى! پسر مسعود گفت: «الاسلام یعلو و لا یعلى علیه:» اسلام برتر از هر چیزى است و چیزى بر اسلام برتر نیست. آنگاه به پسر مسعود گفت: سرم را با این شمشیر قطع کن که تیزتر است، عبدالله سر دشمن را از بدن جدا کرد و چون سنگین بود موى سر را گرفت و روى زمین کشید تا خدمت رسول خدا آورد، هنگامى که پیامبر ماجرا را شنید فرمود: فرعون زمان من از فرعون زمان موسى بدتر بود، زیرا فرعون زمان موسى در آخرین لحظات عمرش گفت: من ایمان آوردم ولى این فرعون طغیانش بیشتر شد.  تفسیر نمونه، ج 27، ص 170.

 

سه : شجاعت در اظهار حق

بیان حقایق در برابر امویان‏

سلیمان عبدالملک در حالى که عازم مکه بود به مدینه وارد شد و چند روزى را در آن شهر اقامت گزید. پرسید در مدینه کسى هست که یکى از اصحاب پیامبر را درک کرده باشد؟ به او گفتند: ابو حازم. دنبال او فرستاد تا وارد بر سلیمان شد، سلیمان بن عبد الملک به او گفت: اى ابو حازم این چه ستمى است که روا داشتى؟! ابو حازم گفت: چه جفا و ستمى از من دیدهاى؟ گفت: اى ابو حازم همه چهرههاى معروف مدینه به دین من آمدند جز تو گفت: اى امیر به خدا پناه میبرم که سخنى بگوئى که حقیقت ندارد، پیش از امروز مرا نمیشناختى و من هم تو را ندیده بودم بنابراین چه دلیلى براى دیدار تو داشتم.سلیمان روى به محمد بن شهاب زهرى کرد و گفت: پیرمرد درست میگوید و تو در این که میگوئى بدون عذر به دیدنت نیامده خطا کردى. سلیمان بن عبد الملک گفت: اى ابو حازم ما را چه میشود که از مردن کراهت داریم و مرگ براى ما ناخوشایند است؟ ابو حازم گفت: براى این که شما با فساد و گناه و عصیانتان آخرت را خراب کردید، و دنیایتان را به خیال خود آباد نمودید، روى این حساب انتقال از آبادى را به ویرانه کراهت دارید. گفت: باو حازم درست گفتى، اکنون بگو: فردا چگونه وارد بر خدا مى‏شویم؟ گفت: اما نیکوکار مانند غائبى است که به اهل و عیالش وارد مى‏شود و اما بدکار غلامى فرارى است که به مولایش مى‏رسد. سلیمان گریه کرد و گفت: اى کاش مى‏دانستم وضع ما در پیشگاه خدا چیست؟ ابوحازم گفت: اعمال خود را بر کتاب خدا عرضه کن، گفت به کجاى کتاب خدا؟ گفت: به این آیات: انَّ الْأَبْرارَ لَفِی نَعِیمٍ وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِی جَحِیمٍ: بى‏تردید نیکان در نعمت دائم‏اند و مسلماً فاجران در دوزخ‏اند سلیمان گفت: اى ابوحازم پس رحمت خدا کجاست؟ ابوحازم گفت: إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ: بى‏تردید رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است.سلیمان گفت: ابوحازم کدام بندگان نزد خدا گرامى‏ترند؟ گفت: صاحبان مروت و خرد. پرسید در میان اعمال چه عملى برتر است؟ گفت انجام واجبات به شرط ترک محرمات، سئوال کرد کدام دعا مستجاب‏تر است؟ گفت دعاى کسى که در حق او نیکى شده نسبت به نیکى کننده، گفت کدام صدقه افضل است؟ گفت: پرداخت به فقیر بدحال گرفتار و عیال‏وار سنگین خرج که در آن منت و آزار نباشد. سلیمان گفت کدام گفتار عادلانه‏تر است؟ ابوحازم گفت: سخن حق در برابر کسى که از او میترسى یا به او امید دارى. گفت: کدام یک از مؤمنان زیرک‏تر است؟ پاسخ داد: مؤمنى که بر اساس طاعت خدا عمل کند و مردم را نیز به طاعت حق راهنمائى نماید، پرسید کدام یک از مومنان احمق‏تر است؟ گفت: کسى که در خواسته‏هاى نامشروع دیگرى افتد، بى‏تردید او ستم‏کارى است که آخرتش را به قیمت به دست آوردن دنیا فروخته است. سلیمان گفت: نسبت به آنچه که ما در آن قرار داریم چه نظرى دارى؟ پاسخ داد امیر مرا معذور بدار، سلیمان گفت: کلام تو نصیحتى است که ما آن را دریافت مى‏کنیم. گفت: امیر پدرانت بر این مردم با قدرت اسلحه چیره شدند و این حکومت را به زور به چنگ آوردند، در این زمینه با مسلمانان مشورت نکردند، و رضاى آنان را به دست نیاوردند، مردم را تا توانستند بدون عذر شرعى کشتند و کشتارشان عظیم بود و نهایتاً از دنیا بیرون رفته به کام مرگ افتادند، اگر مى‏فهمیدى چه گفتند و درباره آنان چه مى‏گویند فکرى غیر این مى‏کردى! یکى از بارگاه نشینان سلیمان گفت: چه بد گفتى اى ابوحازم. ابوحازم گفت: اى دروغگو ساکت باش، به یقین خدا از دانشمندان نسبت به بیدار کردن مردم و دورى از کتمان حق پیمان گرفته است. سلیمان گفت: چگونه خود را اصلاح کنیم؟ ابوحازم گفت: خودستائى را واگذارید به مروت و جوانمردى آراسته شوید و بیت‏المال را عادلانه میان مردم‏ تقسیم کنید. سلیمان گفت: از کجا به دست آوریم؟ پاسخ داد از طریق حلال به دست آورید و در جاى مناسبش هزینه کنید. سلیمان گفت: ابوحازم دوست دارى از اصحاب دربار ما شوى، وُسعى از بیت‏المال عاید تو گردد؟ پاسخ داد: به خدا پناه مى‏برم گفت: چرا؟ جواب داد مى‏ترسم اندک میلى به شما پیدا کنم، در نتیجه خدا در دنیا و در آخرت مرا دو چندان عذاب کند، گفت: ابوحازم حاجاتت را از من بخواه، گفت: مرا از عذاب دوزخ نجات ده و در بهشت درآور، سلیمان گفت: اینگونه برنامه‏ها بر عهده من نیست، ابوحازم گفت من هم جز اینها حاجتى ندارم. سلیمان گفت: ابوحازم مرا دعا کن، ابوحازم گفت: پروردگارا اگر سلیمان دوست توست خیر دنیا و آخرت را برایش فراهم آر، و اگر دشمن توست وجودش را به آنچه که دوست دارى و مى‏خواهى بگیر.سلیمان گفت مرا موعظه کن، ابوحازم گفت مختصر و فراوان گفتم اگر اهل شنیدن باشى و اگر اهلش نباشى سزاوار نیست با کمانى که زه ندارد تیراندازى کنم. گفت سفارشى به من بنما، گفت تو را مختصر سفارشى مى‏کنم، خدایت را بزرگ بشمار و مواظب باش که تو را در کارى که از آن نهیت کرده ببیند، یا تو را در عملى که به آن فرمانت داده نیابد. وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ ارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ‏ و نماز را اقامه کنید و زکات بپردازید و همراه رکوع کنندگان رکوع کنید که نماز با جماعت محبوب خداست.  روح‏البیان، ج 1، ص 158.

 

ملّا محمّد تقى مجلسى پدر صاحب «بحار الأنوار» در شرح «من لایحضره الفقیه» حکایت شیرین زیر را در رابطه با این قصیده نقل مى‏کند: شخصى در یکى از جلسات جامى نقل کرد که: زنى، فرزدق شاعر را در عالم رؤیا دید، از حال وى جویا شد، فرزدق گفت: به سبب قصیده‏اى که براى اظهار حق‏ گفتم، حق تعالى مرا بخشید. جامى گفت: سزاوار است خداوند مهربان همه عالمیان را به برکت آن قصیده بیامرزد! . مقدمه دیوان جامى: 201.

 

 

چهار : شجاعت و مقاومت در مقابل هوای نفس

امام على علیه السلام فرمود: اشْجَعُ النَّاسِ مَنْ‏ غَلَبَ‏ هَواهُ‏. شجاع‏ترین مردم کسى است که بر هواى نفسش غلبه کند.

 

رسول خدا فرمود : إِنَّ أَخْوَفَ ما أَخافُ عَلَیْکُمْ إثْنانَ: طُولُ الأَمَلِ وَاتِّباعُ الْهُوى‏ أَلا وَإِنَّ طُولَ الأَمَلِ یُنْسى الآخِرَةَ وَاتِّباعَ الْهَوى‏ یَصُدُّ عَنِ الْحَقِ‏ . جامع الصغیر: 1/ 21، بر دو چیز براى شما ترسناکم: آرزوى دراز، پیروى از هواى‏ نفس‏، بدانید که آرزوى دراز آخرت را از یاد شما مى‏برد و پیروى از هوا شما را از حق باز مى‏دارد.